Σάββατο 12 Μαρτίου 2011

Βάγια Παπακόγκου...Όταν οι γυναίκες γράφουν ιστορία με το αίμα τους...


   Προκαλεί πάντα έκπληξη η αφανής συμβολή των γυναικών σ' όλες τις κρίσιμες ιστορικές στιγμές του τόπου μας, άγνωστα γεγονότα, οι πολλαπλοί και ποικίλοι τρόποι, με τους οποίους συμμετείχαν ενεργητικά σε κάθε μορφή αντίστασης. Αυτή η έκπληξη επανέρχεται, διαβάζοντας ένα βιβλίο, που πρόσφατα κυκλοφόρησε, γραμμένο από την παλαίμαχη αγωνίστρια Βάγια Παπακόγκου, με τίτλο "Ανιχνευτές της ιστορίας". Βιβλίο πολύτιμο, γιατί περιέχει, όχι μόνο μαρτυρίες πολλών γυναικών και ανδρών, αφανών ηρώων της σύγχρονης ιστορίας μας, αλλά και γιατί αποκαλύπτει άγνωστες πτυχές οργάνωσης διάφορων τομέων της αντίστασης, καθώς και την άγνωστη καθημερινότητα του Δημοκρατικού Στρατού, τις ανθρώπινες πλευρές των ηρώων του και ηρωίδων του - με δυο λόγια, αυτά που τράβηξε ο λαός μας...
 Οι μισές από τις μαρτυρίες του βιβλίου είναι γραμμένες από αγωνίστριες που πρωταγωνίστησαν στη "νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε". Μαχήτρια και η συγγραφέας, που γνωρίσαμε και μας μίλησε για τις εμπειρίες της. "Αυτό που μ' ενδιέφερε, τονίζει, είναι, όχι μόνο τα πρόσωπα, αλλά οι πράξεις τους, που διαμόρφωσαν την ιστορία μας". Μια ιστορία, που πρωταγωνίστριά της ήταν και η ίδια. Όμως, ξεφυλλίζοντας τις σελίδες του βιβλίου, η παρουσία της δε γίνεται αισθητή παρά μόνο έμμεσα, από τις παράλληλες ιστορίες των άλλων συναγωνιστών της. Κι ας ήταν η Βάγια "ψυχή" των κινητοποιήσεων στη Θεσσαλία τον καιρό της Κατοχής...
  Μέσα απ' αυτές τις ιστορίες, περνάνε γυναίκες νέες, όμορφες, λεβέντισσες, μιλάνε με τα δικά τους λόγια για τις συντρόφισσες και τους συντρόφους τους που χάθηκαν, για την εποποιία μιας εποχής, που κάποιοι θέλησαν να τη σβήσουν σα να μην υπήρξε ποτέ... Μωρομάνες, που αφήνουν τα μικρά τους στην κούνια, πηγαίνοντας να πολεμήσουν με το όραμα ενός καλύτερου κόσμου, που πιστεύουν ότι πλησιάζει. Αντάρτισσες, που δε λογαριάζουν κανέναν κίνδυνο. Μαχήτριες, που εκτελούνται από τον εχθρό, επειδή δεν παραδίδονται. Αμαζόνες πάνω στα άλογα. Πολιτικές πρόσφυγες στην ξενιτιά να πασχίζουν να κρατήσουν τις παραδόσεις και τον πολιτισμό του τόπου τους, να τραγουδάνε δημοτικά και αντιστασιακά τραγούδια... Κάποιες δε ζούνε πια απ' αυτές που μιλάνε σε πρώτο πρόσωπο. Ισως μια μέρα καταθέσει και η Βάγια τη δική της ιστορία: Η ζωή της, συνδεδεμένη με τους αγώνες του λαού μας σ' όλες τις φάσεις τους, το αρχείο της πολύτιμο, τα γραπτά της διάσπαρτα στον αντιστασιακό Τύπο.
  Γεννημένη στο χωριό Παχτούρι Τρικάλων, με αδέλφια οχτώ κορίτσια και ένα αγόρι, κόρη παπά και δασκάλου, έγινε και η ίδια δασκάλα. Εργάστηκε σε σχολεία του Νομού Τρικάλων και ο πόλεμος τη βρήκε να φοιτά στη μετεκπαίδευση δασκάλων του Πανεπιστημίου. Στην Κατοχή, στο σπίτι της γίνεται "στέκι" των πρώτων ΕΑΜικών οργανώσεων και των πρώτων ΕΛΑΣιτών του βουνού Κόζιακα. Στην πρώτη Περιφερειακή Συνδιάσκεψη Τρικάλων του ΚΚΕ, στην Τύρνα, το Μάρτη του 1943, εκλέγεται μέλος της ΠΕ και σύντομα μπαίνει στο Γραφείο και στη Γραμματεία. Μετά την Απελευθέρωση, συνέχισε τις σπουδές της στο Πανεπιστήμιο. Με το Θ Ψήφισμα (Σοφούλη) απολύεται από τη θέση της σαν εκπαιδευτικός και διώχνεται από το Πανεπιστήμιο. Βγαίνει στο βουνό και κατατάσσεται στις γραμμές του ΔΣΕ. Τοποθετείται στο επιτελείο της Α Μεραρχίας Θεσσαλίας σαν βοηθός πολιτικού επιτρόπου και σε συνέχεια γίνεται υπολοχαγός πολιτικός επίτροπος.
  Πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ενωση σπουδάζει και αποκτά τρία πτυχία: Μαρξιστικής Λενινιστικής Φιλοσοφίας, Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας, Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας. Μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα, το 1966, πήρε και το πτυχίο Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Παράλληλα και με άλλες μελέτες, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την ιστορία του χωριού της, την καταγωγή, τις λαϊκές παραδόσεις, την κοινωνική ζωή και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες των κατοίκων του. Το 1990 εκδόθηκε το βιβλίο της "Ο Παχτουριώτικος Σύλλογος του 1920 και η ιστορία του".
Να μην πολεμήσουν τα παιδιά μας για τους ξένους
  'Ετοιμες πάντα οι Ελληνίδες μάνες να αγωνιστούν ενάντια στην επιστράτευση των παιδιών τους για ξένα συμφέροντα, πέρα από τα σύνορα της πατρίδας. Σαν λύκαινες ορμούσαν να προστατεύσουν τα σπλάχνα τους, απέναντι στις απαιτήσεις είτε κατακτητών είτε ισχυρών "προστατών". Η ιστορία των κινητοποιήσεων ενάντια στην επιστράτευση, που κινητοποίησε χιλιάδες λαού στην Αθήνα και κατέληξε στο κάψιμο των καταλόγων, είναι, λίγο - πολύ, γνωστή. Ομως, άγνωστη παραμένει για τους πολλούς η συμβολή των γυναικών στην επαρχία και ιδιαίτερα στα χωριά για τη ματαίωση της επιστράτευσης, το 1944. Γυναίκες μαυροφορεμένες, μωρομάνες, καραγκούνισσες... κορίτσια, όλες αποφασισμένες να φτάσουν στα άκρα. Γιατί την άνοιξη του 1944 οι Γερμανοί, ύστερα από τρομερές απώλειες που έχουν στα διάφορα μέτωπα, αποφασίζουν να επιστρατεύσουν τους Ελληνες. Ιδιαίτερα δραστήρια αντιδρούν οι γυναίκες σε όλες τις περιοχές της χώρας και ιδιαίτερα στη Θεσσαλία. Ζουν ακόμη οι μνήμες από ένα μεγαλειώδες συλλαλητήριο με 5.000 Τυρναβίτισσες... Οι γυναικείες οργανώσεις της Θεσσαλίας το 1946 στο Α Πανελλαδικό Συνέδριο της ΠΟΓ αναφέρουν στοιχεία για δεκατρείς γυναικείες κινητοποιήσεις. Πολλά μένουν ακόμα να γραφούν για την αντίσταση των γυναικών. Η ιστορία της τώρα έχει αρχίσει να γράφεται...
  Παρακάτω μεταφέρουμε μερικά αποσπάσματα από μαρτυρία της ίδιας της Βάγιας Παπακόγκου από την κινητοποίηση των γυναικών στην περιοχή των Τρικάλων, όπου ήταν υπεύθυνη. Το κείμενο είχε δημοσιευτεί για τη "Μέρα της Γυναίκας" στην εφημερίδα των πολιτικών προσφύγων από την Ελλάδα "Νέος Δρόμος", στις 7 Μάρτη 1963, με τίτλο "Μια ηρωική γυναικεία κινητοποίηση".
  "...Ξημερώματα της 11 του Μάρτη. Στην πλατεία του χωριού Ζούλιανη, έξω από τα Τρίκαλα, είναι συγκεντρωμένες 700 γυναίκες, μαχητικές και καλά κατατοπισμένες, που κατάγονται απ' τα χωριά όλης της περιφέρειας. Συγκροτούνται σε δεκαρχίες, με μια υπεύθυνη επικεφαλής της κάθε δεκαρχίας, μια σειρά άλλα γυναικεία στελέχη είναι προορισμένα να οδηγήσουν αυτή τη μάζα των γυναικών στις τοπικές και γερμανικές αρχές της πόλης, ενώ 24 άλλες γυναίκες αποτελούν την επιτροπή που θα μιλήσει με τις αρχές. Ολες ντυμένες με τις τοπικές στολές, τα καραγκούνικα, μπαίνουμε στην πόλη από διάφορα σημεία και κατευθυνόμαστε στη Νομαρχία.
...Πάνω στο μεγάλο τραπέζι, το στρωμένο με πράσινο τραπεζομάντιλο, μια επιτροπή γράφει τα ονόματα των γυναικών και των χωριών που κατάγονται, ενώ ο Γερμανός διοικητής κάνει ανακρίσεις.
- Ποιος σας έφερε εδώ; - Ηρθαμαν μονάχες μας. - Ποιος σας έστειλε; - Είπαμαν, ήρθαμε μονάχες μας. - Τι θα πει μονάχες; Πώς συνεννοήθηκαν οι γυναίκες του Λιόπρασου και της Παληοσαμαρίνας, της Συκιάς και της Σκλάταινας; Ποιος σας οργάνωσε; Αυτό θέλουμε να μας πείτε, ακούγεται βροντερή η φωνή του Γερμανού διοικητή.
- Κανένας δε μας οργάνωσε. Ηρθαμαν όλες μαζί, γιατί ταίριασαν τα μυαλά μας!
- Γιατί ήρθατε εδώ;
- Για να σας πούμε να φύγετε απ' τον τόπο μας. Να πάτε στα σπίτια σας, όπως είμαστε κι εμείς στα δικά μας.
Ο Γερμανός διοικητής αποτείνεται σε μια γριά: - Γιατί ήρθες εδώ γιαγιά; - Να σ' πω παιδιάκι μ' να πας στη μανούλα σ! ...ούλα τα χουριά γιουμάτα αντάρτες με τφέκια... Είπαν θα σας σκοτώσουν... Γρήγουρα να φύγιτι...
...Μετά τις ανακρίσεις, οι 24 γυναίκες της επιτροπής οδηγούνται στη γερμανική διοίκηση, ενώ ένα μεγάλο αριθμό, κοντά 250, μας οδηγούν στις φυλακές της πόλης. Οι υπόλοιπες απελευθερώνονται από έλλειψη χώρου. Μια αποπνιχτική μούχλα και μια αλλόκοτη κρυάδα διαπερνά το σώμα μας, μόλις πατήσαμε στο κρύο τσιμέντο της φυλακής... Από μια τρύπα του μεσότοιχου, που 'ναι φτιαγμένη επίτηδες για τέτοιον σκοπό, άρχισαν να βάζουν νερό που ανέβαινε σιγά σιγά στα πόδια μας.
- Θα μας πνίξουν! Ακούγεται τρομαγμένη μια γυναικεία φωνή.
- Ας μας πνίξουν... είπαν οι άλλες. Δεν είμαστε μονάχα εμείς!
- Ορθιες μέσα στο κρύο νερό, στο σκοτάδι, νιώθουμε τις αναπνοές μας σαν να 'ναι μια κι ακούμε τους χτύπους της καρδιάς μας σα να 'ναι χτύπος ένας...
- Οχ! Πονώ φριχτά. Το στήθος μου πέτρωσε... ακούγεται γυναικείο κλάμα.
- Σου είπα να μην έρθεις αφού είχες μωρό, της λέει κάποια από μας.
- Τι λες; Πώς δε θα 'ρχόμουνα; Μόνο εγώ έχω μωρό;
Η νύχτα που πέρασε, μας φάνηκε αιώνας, ώσπου να ξημερώσει και να δούμε η μια της άλλης το χλομό πρόσωπο.
- Κουράγιο συναγωνίστριες, ακούγονται παιδικές φωνές απ' το φεγγίτη... Να μη μαρτυρήσετε τίποτε. Εμείς τους σπάσαμε και τα τζάμια... Μας χτύπησαν κιόλας πολύ. Ομως, τίποτα δε μαρτυρήσαμε...
Τ' αετόπουλα της πόλης είχαν έρθει κρυφά να μας επισκεφθούν. Από τον ανοιχτό φεγγίτη, μας έριξαν ψωμί φρέσκο, αυγά, τυρί, κρέας...
Στη φυλακή φέρνουν τώρα τις 24 γυναίκες της επιτροπής, μ' επικεφαλής τη Μαρία Κ. απ' το χωριό Κριτσίνη, αφού προηγούμενα πήραν ανακρίσεις από την κάθε μία χωριστά. Κατά το μεσημέρι, μας βγάζουν στην αυλή και ξαναπαίρνουν ανακρίσεις οι Γερμανοί. Πάλι οι ίδιες απαντήσεις.
- Να πάτε του λόγου σας στα σπίτια σας και να μην έρχεστε και μας παίρνετε το σόδημα.
- Να φύγετε, κύριε Γερμανέ και συμπάθαμε, που δε σε ξέρω πώς σε λένε...
Πάλι μέσα στο μουχλιασμένο μπουντρούμι... Τα νερά πάνω απ' τα γόνατά μας.
- Κακόχρονο να 'χεις, που 'χεις κάτι χέρια σαν τσιγαρόχαρτο, μου λέει μια, πλησιάζοντάς με. Και μου βάφει τα χέρια με τη λουλακένια βαφή, που διαλύονταν απ' τη μουσκεμένη μάλλινη ποδιά της... και μου μουτζουρώνει το πρόσωπο με μαυρίλα απ' τον τοίχο για να μην τύχει και με γνωρίσει κανένας. Εκεί στις ανακρίσεις, οι τριεψιλίτες, κάνοντας διάφορες παραπειστικές ερωτήσεις, φώναξαν τ' όνομά μου.
- Δεν την ξέρουμε, είπαν εκείνες.
- Δε λεν καμιά μας έτσι, πρόσθεσαν άλλες.
Η δεύτερη νύχτα ήταν πιο φριχτή. Τη δεύτερη μέρα είναι πιο χλομά τα πρόσωπά μας και τα μάτια μας βαθούλωσαν πιο πολύ... όμως καμιά δεν παραπονιέται.
...Κάτω απ' την αποφασιστική πάλη όλου του λαού της περιφέρειας για τη δική μας απελευθέρωση, μας άφησαν πια οι Γερμανοί. Οταν βγήκαμε απ' την πόλη και πήραμε ξανά το δρόμο για τη Ζούλιανη, είδαμε, με έκπληξή μας, πως είμαστε διπλάσιες σε αριθμό. Μια σειρά γυναίκες και άντρες της πόλης ήρθαν μαζί μας. Λαός απ' όλη την περιφέρεια, μας περίμενε με χαρά και συγκίνηση στο χωριό Ζούλιανη. Βούιζε η ατμόσφαιρα απ' τα τραγούδια της αντίστασης".
Εμπνευσμένο από την αντιστασιακή παράδοση των γυναικών της Θεσσαλίας το ποίημα του αδελφού της Βάγιας, του Νίκου Παπακόγκου, που γεννήθηκε στις 12 Φλεβάρη του 1918 και εκτελέστηκε στις 27 Απρίλη του 1947, στο άνθος της ηλικίας του. Βρήκαμε τους στίχους του αδικοχαμένου νέου ποιητή στο βιβλίο με τίτλο "Ματωμένος ήλιος" (Εκδόσεις "Σύγχρονη Εποχή"):
"Μέσα στη φρίκη της σκλαβιάς, τον ήλιο που σκοτείνιασε, / περήφανο το μπόι σου όρθωσες καραγκούνα, / μες στην πορεία τ' αγώνα σου τον άντρα τον ξεπέρασες/ όρμησες προς το φως, μπροστά, κι ανέμισε η συγκούνα. /
...Παλιές προλήψεις άδραξες και τολμηρά τις έπνιξες, / γιατί το φως ξεπρόβαλε μες στης ψυχής το βάθος. /
Το χέρι σου το δυνατό βαρύ ντουφέκι βάσταξε, / προδότες και καταχτητές τους έβαλες σημάδι, / γεια σου του κάμπου αντάρτισσα, που τον ντουνιά τον θάμπωσες, στο πλάι τ' αντρός παλεύοντας να φύγει το σκοτάδι".
Επιμέλεια: Αλίκη Ξένου - ΒΕΝΑΡΔΟΥ 
Κυριακή 11 Ιούλη 1999 Εφημ. ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου